10 soruda 'yeni hükümet sistemi' 

Avukat Kamil Tekin Sürek,” Yeni hükümet sistemi nedir, nasıl işleyecek, cumhurbaşkanının yetkileri neler, Meclisin pozisyonu ne?” Sorularına yanıt verdi.

1- Hükümet ne zaman kurulacak. Ne zaman göreve başlayacak?

YSK’nin kesin sonuçlarını açıklamasının ardından 8 Temmuz’da TBMM toplanacak. En yaşlı üye tarafından oturum açılacak. Milletvekilleri teker teker yemin edecekler. Yemin töreni bittikten sonra Cumhurbaşkanı TBMM’de milletvekilleri önünde yemin edecek. Cumhurbaşkanı 8 Temmuz günü yemin edebileceği gibi yemin törenine özel bir önem atfedilmesi için bir gün sonra 9 Temmuz günü de yemin edebilir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 9 Temmuz’da yemin edeceği duyuruldu.

TBMM 8 Temmuz’da belirlenecek bir gün toplanıp, Meclis başkanı ve başkan vekillerini seçecek. Daha sonra 1 Ekim tarihine kadar tatile girecek.

2- Cumhurbaşkanı kendisine yardımcı atayabilecek. Bunun için bir kriter söz konusu mu? Ayrıca AKP’li kaynaklar bakanlık sayısının 16 olacağını duyurdu. Örneğin, bir sene sonra yeni bakanlıklar açılıp bazılarından vazgeçilir mi?

Bakanlıkların sayısı ve hangi kurumları yöneteceği eskiden kanun ile belirleniyordu. Şimdi bakanlıkların sayısı ve yapacağı işler Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile belirleniyor. Dolayısıyla Cumhurbaşkanı yemin ettikten sonra bir kararname yayımlayarak bakanlıkların adını ve sayısını belirleyecek. Basındaki haberlere göre sadece bununla yetinmeyecek, sekreterlikler ve bürolar da kuracak. Sonra aynı gün ya da başka bir gün bakanları ve diğerlerini (sekreterler, bürolarda görevlendirilecekler vb.) atayacak.

Cumhurbaşkanı yardımcısı sayısı da bakanlıkların sayısının ve adının, ne iş yapacaklarının belirlendiği kararname ile belirlenecek. Ataması da bakan atamaları ile aynı kararname ile yapılacak.

Sayıların ve isimlerin değiştirilmesi ancak başka bir cumhurbaşkanı kararnamesi ile olabilir.

3- KHK çıkarma yetkisini netleştirelim. Cumhurbaşkanının çıkardığı KHK’yi Meclisin onayına sunmasına gerek yok. Meclis bu konuda ne zaman devrede oluyor?

Cumhurbaşkanının kararname çıkarma yetkisi var. Bu iki türlü oluyor. Birincisi idari düzenlemeler ve yürütme ile ilgili kararnameler (cumhurbaşkanlığı kararnameleri). Yani atamalar, görevden almalar, teşkilat kurmalar, teşkilat kaldırmalar vs. Bu kararnamelere TBMM müdahale edemiyor. Ancak ‘Anayasa ve yasaya aykırı’ diye Anayasa Mahkemesine iptali için götürebilir.

Cumhurbaşkanının yasa yerine geçecek kararnameler çıkarma yetkisi de var. Anayasa’daki temel haklar vb. dışındaki konularda. Bu kararnameler de Anayasa Mahkemesine götürülebilir, ayrıca TBMM tarafından aynı konuda farklı bir kanun çıkarılıp geçersiz hale getirilebilir. Cumhurbaşkanı ile TBMM çoğunluğunun aynı partide olmaması durumunda bu konuda çatışmalar ve çekişmeler yaşanacak. Bir de cumhurbaşkanının (Burada bakanlar kurulunun artık önemi yok) OHAL ilan etmesi (TBMM’nin OHAL ilanını onaması ) durumunda OHAL kararnamesi çıkarma yetkisi var. Bu durumda OHAL kararnamelerinin de TBMM tarafından üç ay içinde onanması gerekiyor.

4- Yeni hükümet sisteminde OHAL nasıl ilan edilir? Bugün ilan edilen OHAL ile  yeni sistemde ilan edilen OHAL arasında nasıl bir fark var?

Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması, ağır ekonomik bunalım gibi durumlarda yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere OHAL ilan edebilir.

Karar Meclise sunulur. Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir. Tabii Mecliste Cumhur İttifakının çoğunluk olduğunu unutmayalım.

Cumhurbaşkanı talep ederse, Meclis her defasında dört ayı geçmemek üzere OHAL süresini de uzatabilir. Savaş hallerinde ise bu dört aylık süre aranmaz.

Tabii yukarıda anlattık, cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmi Gazete’de yayımlanır, aynı gün Meclis onayına sunulur. Eskiden OHAL’i Hükümet (Bakanlar Kurulu) ilan ediyordu. Şimdi cumhurbaşkanı ilan edecek.

5- Cumhurbaşkanının KHK çıkarma yetkisi varken OHAL’e neden ihtiyaç duysun?

OHAL kararnamelerinde yetki alanı genişliyor. “Olağanüstü hallerde cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104’üncü maddenin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir.”

Ayrıca OHAL’in getirdiği avantajlar var. Temel hak ve özgürlüklerde de kısmi kısıtlamalar getirilebiliyor. Anayasa 119. madde: “Olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile 15 inci maddedeki ilkeler doğrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya geçici olarak durdurulacağı, hangi hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği kanunla düzenlenir.” Bir de Anayasa Mahkemesinin OHAL kararnamelerinin iptali başvurularını görüşmediği göz önüne alınırsa, normal kararname yerine neden OHAL kararnamesinin tercih edilebileceği anlaşılabilir.

6- Anayasa’yı değiştirmek ve referanduma götürmek için kaç vekile ihtiyaç var? AKP-MHP vekil sayısı referandum ilan edebilecek sayıya ulaşıyor mu?

Anayasa’nın değiştirilmesi TBMM üye tamsayısının en az 3'te 1'i ( 200 milletvekili) tarafından yazıyla teklif edilebilir. Genel kurulda iki kez görüşülür. Kabulü TBMM üye tam sayısının 5'te 3’ü yani 360 oyla kabul edilir. Cumhurbaşkanı anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları bir daha görüşülmek üzere TBMM’ye gönderebilir. Meclis geri gönderilen kanunu üye tam sayısının 3'te 2'si ile ( 400 milletvekili) aynen kabul ederse cumhurbaşkanı bunu halkoyuna sunabilir. Meclis üye tamsayısının 5'te 3'ü (360 milletvekili) ile veya 3'te 2'sinden (400 milletvekili) az oyla kabul edilen anayasa değişiklikleri cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği zaman halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazete’de yayımlanır.

Doğrudan veya cumhurbaşkanının iadesi üzerine Meclis üye tam sayısının 3'te 2'si ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya maddeleri cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir. Bunlar Resmi Gazetede yayımlanır.

Halkoyuna sunulan kanun değişikliklerinin yürürlüğe girmesi için halk oylamasında kullanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul olması gerekir.

TBMM’deki AKP ve MHP Milletvekilleri sayısı tek başına anayasayı değiştirme yeter sayısından az. Yani, AKP-MHP koalisyonu anayasayı değiştiremiyor.

7- Meclis çoğunluğu ile (AKP+MHP koalisyonu )... Meclis neler yapabilir?

AKP-MHP çoğunluğu kanun yapabilir. Meclis Başkanını seçebilir ve salt çoğunlukla yapabileceği diğer işleri yapabilir.

8- Cumhurbaşkanının yargılanması nasıl olacak?

Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşüp üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verecek. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak 15 kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılacak. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunacak. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilecek. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanacak.

9- Bakanların yargılanma sürecini bir kez daha hatırlatalım: Yargılama nasıl olacak?

Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili suç işledikleri iddiasıyla, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir.

Diyelim ki karar verildi. Meclisteki siyasi partilerden oluşan on beş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Buraya güçler oranında üye verilir. Yani AKP- MHP burada da çoğunluğu oluşturur.

Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar, süre yetmezse bir aylık ek süre verilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, görevleriyle ilgili olmayan suçlarda yasama dokunulmazlığına ilişkin hükümlerden yararlanır.

10- Tüm bunlar için uyum yasaları yapılması gerek ve birçok yasa seçim sonrasına bırakılmıştı. Buradaki süreç ne durumda?

Uyum yasalarından bir kısmı yapıldı. Anayasa ve yasalardaki çıkarılacak kelimeler cumhurbaşkanının yemin etmesi ile resen metinlerden çıkarılacak. Anayasa değişikliğinde bu konuda hüküm vardı. Bir de yemin töreninden hemen sonra cumhurbaşkanı kararnamesi ile yapılacaklar var. Ama buna rağmen değişmesi gereken yasaların hepsi bitmiyor. Onların bir kısmı da Meclis açılınca düzenlenir.

(Evrensel)