Dağlık Karabağ için bir çözüm planı var mı? 

TURKTIME / Ermenistan ile Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ üzerinden yeniden alevlenen çatışmalar, Suriye, Libya ve Doğu Akdeniz'den sonra uluslararası güçlerin çözmesi gereken yeni sorun olarak ortaya çıkmış durumda.

Birleşmiş Milletler (BM) ve Avrupa Birliği (AB) gibi barışa hizmet etmesi gereken çok uluslu  kuruluşlar 'çatışmalardan endişe duyuyoruz' açıklamasının dışında henüz bölgeye kalıcı bir barışı getirecek adımlar atılmadı.

Bölgesel güçlerden Türkiye, Azerbaycan'a açık destek verirken, iki ülke arasında arabulucu olma konumunu kaybetmiş durumda. Rusya ve İran'ın da her iki ülkeyi ikna edecek bir plan ortaya koymuş değil.

Uluslararası ve bölgesel güçler sorunun çözümü için diplomasiye bir şans daha verilmesi için Erivan ve Bakü'yi karşılıklı taviz vermeye zorlayarak çatışmaları durdursalar bile, kalıcı bir barış planı ortaya konulmadığı sürece savaşın devam edeceği de bir gerçek.

Dağlık Karabağ sorunun çözümü içinbugüne kadar bir çok denemede bulunulsa da bu denemeler başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Soruna kalıcı bir çözümün bulunamamasının temelinde ortaya konulan çözüm planlarında Azerbaycan ve Ermenistan’ın istekli olmaması.

Soruna kalıcı bir çözüm bulunabilmesi için her iki tarafında taviz vermesi gerekiyor. Şu ana kadar yapılan açıklamalara baktığımız zaman sorunun yakın bir dönemde çözümü bu pek mümkün gözükmüyor.

DAĞLIK KARABAĞ SORUNU VE ÇÖZÜM PLANLARI

1994 yılında Rusya'nın arabuluculuğula kapsamlı bir ateşkes ilan edilmiş. ateşkes sonra bölgede tam olarak bir çözüm üretilemediği için her yıl ateşkes hattında Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki silahlı çatışmalarda onlarca can kaybı verilmiştir.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) kapsamında Dağlık Karabağ sorunun çözülmesi amacıyla 1992'de Minsk Grubu adında bir eşbaşkanlık oluşturulmuştur.

Fransa, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) önderliğinde kurulan grubun üyeleri arasında Ermenistan ve Azerbaycan'ın yanı sıra Türkiye, Almanya, İtalya, Belarus, İsveç ve Finlandiya da bulunuyor.

Minsk Grubu, takip eden yıllarda Dağlık Karabağ sorununu çözmek için çeşitli öneriler geliştirmiştir. Bu öneriler;

GOBLE PLANI (ADIM ADIM)

1997 yılında Paul Goble tarafından geliştirilen Goble Planı olarak da bilinen Adım Adım yaklaşımıydı. Bu yaklaşıma göre; Aazerbaycan, Ermenistan ve Dağlık Karabağ arasında Laçin Koridorunu açacak, bunun karşılığında da Ermenistan da, Nahçivan ve Azerbaycan arasında Megri Koridorunu açacaktı. Ermenistan bu planı etmemiştir. Bölgenin iki önemli gücü Rusya ve İran plana karşı çıkmışlardır. Plan uygulanmadan rafa kaldırılmıştır.

ORTAK DEVLET

Goble Planı'nın başarısızlığa uğraması sonrası Minsk Grubu, 1998 yıllında Ortak Devlet önerisi geliştirdi. Buna göre Karabağ ve Azerbaycan ortak bir devlet oluşturacaktı. Öneri, Karabağ’ın dış temsilcilik kurma hakkı da dahil egemen bir devletin tüm unsurlarına sahip olacağı bir yapı kurulmasına, Azerbaycan’ın bir tür konfederasyon olarak yeniden organize edilmesine dayanıyordu. Azerbaycan, bu öneriyi kabul etmedi.

TOPRAK TAKASI PLANI

2001 yıllında ortaya konulan Toprak Takası Planı, Dağlık Karabağ'da yaşayan Ermeniler için güvence sağlarken, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü korunuyordu. Fkat ortaya konulduğu andan itibaren yeterince tartışılmadığı için soruna kalıcı çözüm üretme boyutunda ileriye taşınmamaıştır.
Toprak Takası Planı özetle şu şekildeydi; Ermenistan güney bölgesi Meghri’de bir koridorla Azerbaycan’a Nahcivan bölgesine bir geçiş sağlayacaktı. Bunun karşılığında da Laçin koridoru Ermenistan’a verilecekti.13 Bu şekilde Ermenistan Dağlık Karabağ’a bir geçiş sağlarken, Azerbaycan da kendisine ait olan Nahcivan Özerk Bölgesine bir koridorla geçiş sağlayacaktı.

TEMEL PRENSİPLER

Temel Prensipler, sorunun çözümüne yönelik geliştirilen bir plandan daha çok Dağlık Karabağ üzerinden Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan çatışmaların durması, geliştirilecek çöüzüm planın temelini belirleyen ilkelerden oluşuyor.

Bu prensipler şöyle özetlenebilir: güç kullanımına son verilmesi; Ermeni güçlerinin Dağlık Karabağ etrafındaki işgal altındaki bölgelerden çekilmesi; bu bölgelerin silahtan arındırılması ve buralara uluslararası bir barış koruma gücünün yerleştirilmesi; Azerbaycan ve Ermenistan arasında ilişkilerin başlaması; yerinden edilmiş insanların evlerine geri dönmesi; yerinden edilmiş Azerilerin geri dönmesinden sonra Dağlık Karabağ’ın nihai statüsü hakkında oylama yapılacağına dair karşılıklı taahhüt verilmesi; bu oylama yapılmadan önce Dağlık Karabağ’a uluslararası yardım ve garantilerle birlikte geçici bir statü verilmesi.