'Akıllı uyarıcılar' işe yarıyor mu? 

Fransız yazar Honore de Balzac'ın kahvenin beyin gücünü artırdığına dair inancı sonsuzdu. Ünlü yazarın günde 50 fincan kahve içtiği ve sabahlara kadar yazdığı söyleniyor. Hatta bir dönem daha çok işe yaradığı inancıyla kaşık kaşık öğütülmüş kahve yermiş.

İşe yarayıp yaramadığını bilmiyoruz ama Balzac 100'den fazla roman, oyun ve hikâye yazmış, 51 yaşında da kalp yetmezliğinden ölmüştü.

Yüzyıllar boyunca insanlar bu amaçla kafein kullandı. Ancak yeni kuşaklar zihinsel becerilerini artırmak için yeni maddeler deniyor.

"Akıllı hap" adı verilen bu maddelerin bir kısmı oldukça popüler. Anket yapılan on binlerce Amerikalının yüzde 30'u son bir yıl içinde bu tür ilaçları denediğini söylüyor.

Zihinsel performansı artırma arzusu

İlk "akıllı hap" 1960'larda Romanyalı bilim adamı Corneliu Giurgea'nın bulduğu pirasetam. Kullanan kişinin beynini etkileyerek uyku veren bir kimyasal madde keşfetmeye çalışan Giurgea'nın bulduğu madde tam tersi etki yaratmıştı. Bir ay boyunca bu hapı kullananlar hafızalarında önemli gelişmelere tanık olmuşlardı.

Bugün pirasetam maddesi, performans artırma arayışındaki öğrenciler ve genç meslek sahipleri arasında yaygın kullanılıyor. Ancak sağlıklı insanların zihinsel kapasitelerini artırdığını gösteren fazla veri bulunmuyor. İngiltere'de reçeteli satılan bu ilaç ABD'de tıbbi kullanım için onay alamamış.

Bu tür "akıllı hapları" düzenli kullanan insanlar olmasına rağmen, bu ilaçların beyni olumlu etkilediğine dair veriler ya kanıtlanmış değil ya da çok sınırlı.

Vücut geliştirme takviyeleri

Piyasada dolaşan bu tür maddelerden biri de kreatin monohidrat. İçeceklere karıştırılan toz veya hap halinde satılan bu besin takviyesindeki ana kimyasal kreatin beyinde doğal olarak üretilen bir madde. Dışarıdan takviye yoluyla hafıza ve zekâyı geliştirdiğine dair bazı verilere ulaşıldığı ifade ediliyor.

Ancak bu madde vücut geliştirme ile uğraşan kişiler tarafından yıllardır bilinip kullanılıyor. ABD'de sporcular için besin takviyeleri milyarlarca dolarlık bir sektör. Bunların çoğu kreatin maddesi içeriyor.

Geçen yıl yapılan bir ankette, yetişkin katılımcıların yüzde 22'si son bir yıl içinde sporculara yönelik besin takviyeleri kullandıklarını ifade etmişti. Eğer kreatin büyük bir etki sağlıyorsa bunun sonuçlarının şimdiye dek görülmesi gerekirdi.

Uyarıcı maddeler

Stanford Üniversitesi'nden nörolog Andrew Huberman'a göre "bazılarının işe yaradığı bir gerçek". Bunlar arasında amfetamin ve metilfenidat gibi uyarıcılar başta geliyor.

Bu etken maddelere sahip ilaçlar ABD'de dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi davranış sorunlarının tedavisinde reçeteli kullanılabiliyor. Ancak son zamanlarda, uzun süreli odaklanma gerektiren ve rekabetin yüksek olduğu işlerde çalışanlar da bu tür ilaçlara başvuruyor.

Matematikçi Paul Erdös'ün 19 saat süren matematik problemlerini çözerken, yazar Graham Green'in ise aynı anda iki kitap yazarken amfetamin kullandığı söyleniyor.

Son dönemlerde ise gazetecilik, sanat ve finans alanlarında da yaygın kullanımdan söz ediliyor.

Yaygın kullanılıyor

Bu tür uyarıcıların zihinsel becerileri artırdığına dair pek veri yok. Kullananlar çalışırken zihinsel enerji ve motivasyonu artırmak amacıyla bunlara başvurduklarını ve işe yaradığını söylüyor. Ancak her iki uyarıcının da ciddi yan etkileri var.

Peki tüm çalışanlar bu tür uyarıcılarla doping yapmaya kalksa ne olurdu? Bunun iki etkisi öngörülebilir. Birincisi, uzun sürdüğü veya hoşa gitmediği için kaçınılan, ertelenen işler üzerinde yoğunlaşmanın mümkün olması, ikincisi ise ofislerde rekabetin giderek artması.

Uzmanlar Silikon Vadisi ve Wall Street gibi bölgelerde uyarıcı kullanımının arttığını belirtiyor.

Yan etkileri

Peki bunların ne tür yan etkileri var? Bu uyarıcılar bağımlılık yapıyor. Bırakmak için çok uğraşan kişiler biliniyor. Ayrıca sinirlilik, endişe, uykusuzluk, mide ağrısı ve saç dökülmesine de neden olabiliyorlar.

Öte yandan sürekli uyarıcı alma ihtiyacı duyan bir işgücünün pek verimli olacağı söylenemez. Huberman ayrıca şu soruyu soruyor: "Peki ertesi gün kendinizi nasıl hissedeceksiniz? Belki 12 saat işinize süper odaklanmış bir halde çalışırsınız, ama sonraki 24 ve 48 saatte dibe vurmuş olursunuz."

Bu yan etkiler dikkate alındığında reçeteli sert uyarıcıların yakın zamanda dünyayı değiştirmesini beklemek boşuna olur.

Kafein ve nikotin

Ama herkesin bir şekilde hayatına girmiş daha yaygın hafif bir uyarıcı da var: kafein

ABD'de tüketilen kahve miktarı diğer bütün içeceklerin toplamından fazla. Ne yazık ki bunun ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini bugüne kadar kimse araştırmış değil.

Bir diğer popüler madde ise nikotin. Bu güçlü uyarıcının belli işler üzerine yoğunlaşma ve hafızayı geliştirme gibi etkilerinden söz ediliyor.

Ancak onun yan etkileri üzerine de çok sayıda araştırma var. Bazı ünlü nörologların bilişsel fonksiyonlarını artırmak üzere nikotin içeren sakızlara başvurduğu söyleniyor. Ama bunlar eskiden sigara içen kişiler.

Peki, herkes bu akıllı ilaçlara başvursa ne olurdu? Öyle görünüyor ki çoğumuz bunları her gün tüketiyoruz zaten.

(BBC Türkçe)