Krizde yeniden popüler olan Karl Marx, sadece fikirleriyle değil artık özel hayatıyla da araştırmacıların ilgisini çekiyor. Pek gizemli bir hayata sahip olmasa da Marx'ın en çok merak edilen yılları Londra günleridir. Kapital'i yazdığı dönemdeki yegâne sponsoru olarak, bir fabrikatörün çocuğu olan arkadaşı Engels bilinir. Oysa, Kapital'i tamamlamasında Londra Borsası'nın katkısı pek bilinmez.
İngiliz gazeteci, biyografi yazarı ve hiçbir dönem Marksist olmamış Marx hayranı Francis Wheen'in İngiliz Ulusal Arşivi'nin tozlu raflarından indirdiği belgeler, şu günlerin popüler isimlerinden Marx'ın savunduğu tezlerle zıt bir maharetini de ortaya çıkardı. İngiltere'de Independent, Guardian, Financial Times ve Observer'ın yılın kitabı seçtiği; 2009'da E Yayınları'nın Türkçe'ye çevirdiği Wheen'in Karl Marx biyografisinde borsa oyunlarına dair ilginç anekdotlar yer alıyor. Biyografiye konulan iki mektuba bakılırsa maddi sıkıntılar yüzünden Kapital üzerine çalışmalarını sürdüremeyecek hale gelen Marx'ın imdadına Amerikan fonları ve İngiliz şirketlerinin hisse senetleri yetişmiş.
En lüks semtte oturdu
Engels'e maddi zorluklarını anlattığı mektupların sayısının arttığı 1864 yılında Marx, zaten üzerine çalıştığı İngiliz borsasının nimetlerinden bir an için faydalanmaya karar verir. Son parasını borsaya yatırır. Marx'ın kazandığı para 400 pound'dur. Vakit kaybetmeden taşındığı Londra'nın en pahalı caddelerinden birinde yer alan Modena Villaları'ndaki 10 odalı müstakil konağın yıllık masrafının 65 pound olduğu düşünülürse Marx'ın borsadan küçük bir servet yaptığı anlaşılıyor. Bu borsa oyunu Marx'a, başyapıtı Kapital üzerine rahat rahat üç yıl çalışma imkânı sağlar. Marx için müreffeh bir üç yıldır bu. Kızlarını özel okula, eşini Fransa'ya tatile gönderir; kendisine de biri en sevdiği içkilerle diğeri binlerce sayfalık iktisat metinleriyle dolu iki oda arasında mekik dokumak kalır.
25 Haziran 1864'te işadamı olan amcası Lion Philips'e yazdığı mektupta hayatındaki değişimin küçük sırrını ilk kez paylaşır: "Kısmen Amerika fonlarıyla ama daha çok, bu yıl mantar gibi çoğalan (akla gelebilecek ve akla gelemeyecek şirket hisselerinin yardımıyla) oldukça akıldışı bir düzeye yükseltilen ve ardından, büyük çoğunluğu çöken İngiliz borsasında spekülasyon yapmam sizi biraz olsun şaşırtmayacaktır. Bu şekilde 400 pounddan fazla kazandım, siyasi durumun karmaşıklığı daha geniş bir olanak sunduğundan bu işe yeni baştan girişeceğim. Zaman açısından insandan çok küçük talepleri olan tipte bir faaliyet ve paranın düşmanı olan kişiyi rahatlatmak için bir parça riske girmeye değiyor."
İşadamı kulübüne başkan oldu
Bir ay sonra, 4 Temmuz 1864 günü Engels'e yazdığı mektubundaki şu satırlar da yine Marx'ın borsa maharetine işaret ediyor: "Şu son on gündür param olsaydı, burada borsada müthiş bir vurgun yapardım. Zekâ ve çok az parayla Londra'da servet yapmanın mümkün olduğu zaman yine geldi."
Marx'ın borsadaki başarısı Londra'nın iş dünyasının dikkatini çekmekte gecikmez. Öyle ki, kaliteli romları yüzünden gidip gelmeye başladığı dönemin ünlü işadamı kulüplerinden olan St Pancras'a yönetim kurulu başkanı dahi seçilir. İşin tuhafı, bu seçim Marx'ın gıyabında yapılmıştır ve sonuç mektupla bildirilmiştir. Engels, "saygıdeğerleşme' tehlikesinin kıyısına kadar giden arkadaşına esprili bir şekilde şu tavsiyede bulunur: "Artık kendine daha uygun bir kıyafet bulmalısın. Kırmızı bir gecelik entarisi, beyaz bir takke, topukları aşınmış terlikler. Beyaz pantolon, uzun kilden bir pipo, bir de oturak." Elbette Marx, Londra'nın en ünlü işadamlarından birisi olmasının kapılarını açacak başkanlık görevine başlama törenini zevkle boykot eder.
Kapital nihayet tamamlanır. İngilizce ilk resmi çevirisi 1887'de Londra'da yayımlandığında satış rakamları gülünç düzeydedir. Ancak New Yorklu uyanık bir yayımcı, 1890'da Kapital'in korsan baskısını yapar ve satış rekoru kırar. Bu tiraj patlamasında yayımcının, "Bu kitap borsada kapitalin nasıl biriktirileceği üzerine yapılmış en kapsamlı çalışma" diyerek New York Borsası broker'larına ve bankerlerine yönelik yaptığı reklam kampanyasının payı büyüktür.
Wheen'in biyografisinde meraklısı için daha nice Marx anektodu var. Biyografiyi yılın kitabı seçen Independent gazetesi haklı olarak şu soruyu soruyor: "Peki Karl Marx neden Harry Potter'dan daha popüler." Kapitalizmin en öfkeli hasmının tüm o ideolojik motivasyonu ile serkeş gündelik yaşamı arasındaki ironik zıtlıklar bu sorunun da yanıtını herhalde veriyor olsa gerek.(referans)
