Kriz Devleri Fena Vurdu Erezyon Gözler Önüne Serildi

İstanbul Sanayi Odası (ISO) ''Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2008 Yılı Raporu'' nu açıkladı. Rapor, Türkiye'nin dev sanayi kuruluşlarının karlarındaki yaşanan erozyonu gözler önüne seriyor.

İlk 500 şirketin toplam karlılığı 2007'de 17.2 milyar lirayken, bu rakam krizin patlak verdiği 2008 yılı sonunda 11.2 milyar liraya geriledi. Yani, devler karlarının yüzde 35'ini krize kurban verdi.

İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2008 Yılı Raporu’nda ilk sırayı yine Tüpraş aldı. Tüpraş, 2008’de ikinci sıradaki şirketin satış rakamını dörde katlayarak 27. 7 milyar liralık net üretimden satışla birinci oldu.

Tüpraş’ı 6.5 milyar liralık satışla Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) izlerken, üçüncü sırayı 6 milyar lira ile Ford Otomotiv aldı. Bu üç şirketi Erdemir, Oyak-Renault, Tofaş, Arçelik, İçdaş, Habaş ve Aygaz izledi.
2008’de İSO 500 şirketlerinin 352’si kâr etti.

Bu sayı 2007’de 450’ydi. 2007’de 50 olan zarar eden kuruluş sayısı, 2008’de 148’e yükseldi. Şirketlerin ürettiği net katma değer cari hesaplarla yüzde 3.7, sabit fiyatlarla yüzde 11.7 geriledi. Özel kuruluşlarda çalışan sayısı yüzde 0.4 arttı, kamuda yüzde 12.5 azaldı.

Üretimden satışlar arttı

2008’de 5 yabancı kuruluş daha listeye girdi. 2008’de İSO 500 şirketlerinin borçları yüzde 38.3 arttı. En büyük gerileme dokuma, giyim eşyası, deri ve ayakkabı sektöründe yaşandı. Bu sektörde 1994’de 100 olan satış kârlılığı 2008’de eksi 14.6 oldu.

Şirketlerin ekonomik büyüklüklerine ilginç gelişmeler yaşandı. ‘İSO 500 büyük’ genelinde, üretimden satışlar, 2007 yılına göre cari olarak yüzde 19 arttı. Bu oranın, 2007’deki yüzde 10.6’lık cari artışın üzerinde gerçekleşmesi şaşırtıcı oldu.

Enflasyondan arındırıldığında, üretimden satışlar sabit fiyatlarla yüzde 5.3 oranında arttı. TÜİK’in açıkladığı aylık sanayi üretim endeksine göre, aynı yılda sanayi üretimi yüzde 0.9 oranında küçülmüştü.

 Bu farklılık, özellikle 2008 ilk yarıda büyük fiyat artışları yaşanan petrol arıtımı ve ana metal sektörlerindeki kuruluşların İSO 500 içindeki ağırlığının, Türkiye sanayi genelindeki ağırlığından daha yüksek olması ile açıklandı.

En fazla kârı TPAO elde etti

Philsa yasağa rağmen kârını artırdı

İSO’nun raporuna göre 2008 yılında en fazla kâr eden ilk 10 kuruluş sıralamasında önemli değişiklikler gerçekleşti. 2007’de 7. sırada bulunan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), 1 milyar 772 milyon 395 bin 715 lira kâr ile 2008 yılında ilk sıraya yerleşti.

2008’deki en önemli değişim, bir kamu kuruluşunun kârda ilk sıraya yerleşmesi oldu.

İkinci sırada, geçen yılın dördüncüsü Philsa Philip Morris Sabancı 729 milyon 201 bin 66 lira ile yer aldı. Geçen yıl 19 Mayıs’ta uygulamaya giren kısmi sigara yasağına rağmen şirketin kârını artırması ise dikkat çekti.

Ford Otomotiv üçüncü

Üçüncü sırada yer alan Ford Otomotiv geçen yılki konumunu korudu. Ford Otomotiv’in kârı 616 milyon 510 bin 110 lira olarak gerçekleşti. Dördüncü sırada, 2007 yılının birincisi Tüpraş 517 milyon 444 lira ile yer alırken, 5. sırada Çolakoğlu Metalurji yer aldı. Bu kuruluşun 53. sıradan 5. sıraya yükselmesi dikkati çekti.

Listenin 6. sırasında Unilever, 7. sırasında Mercedes-Benz, 8. sırasında Habaş, 9. sırasında Anadolu Efes Biracılık AŞ, 10. sırasında ise Kardemir Karabük Demir Çelik yer aldı.

İlk 10 içinde 5 Koç şirketi

500 Büyük Sanayi Kuruluşu listesinde ilk on şirketin içinde 5 Koç şirketi yer aldı. Koç Holding CEO’su Dr. Bülent Bulgurlu konuyla ilgili olarak yaptığı açıklamada İSO 500 listesinde yer alan Koç Topluluğu şirketlerinin 49.9 milyar TL ile Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’nun cirosunun yüzde 21’ini, özel sektörün ise yüzde 22’sini temsil ettiğini belirtti.
Bulgurlu, sıralamaya giren Koç Topluluğu şirketlerinin ihracatının 2008 yılında 13.8 milyar dolar ile özel sektör ihracatının yüzde 21’ini oluşturduğunu ifade etti.

‘Tedbirler sayesinde’

Bulgurlu, sözlerine şöyle devam etti: “Küresel piyasalarda 2008’in başından itibaren başlayan daralmaya rağmen, aldığımız tedbirler ve odaklanma stratejimiz sayesinde, listede yer alan şirketlerimiz 1.6 milyar TL kâr ile toplam özel sektörün yüzde 16’sını, brüt katma değerde ise 21.5 milyar TL ile toplam özel sektörün yüzde 29’unu teşkil etti.

Koç Topluluğu, çalışanları, bayileri ve tedarikçileri ile birlikte elbirliği içinde, kurucusu merhum Vehbi Koç’un “Ülkem varsa ben de varım” ilkesi doğrultusunda, Türkiye için vergi, istihdam, üretim ve ihracat başta olmak üzere her alanda katma değer yaratmaya devam edecektir.”

Zararın da, kârın da şampiyonu kamudan

- ‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2008’ listesinde en çok kâr eden şirket TPAO olurken, en çok zarar eden şirket de EÜAŞ oldu.
- 2008 yılında İSO 500 kapsamındaki sanayi kuruluşlarında vergi öncesi dönem kârı oldukça küçülürken, zarar rakamları ise önemli ölçüde büyüdü. 2008’de İSO 500 genelinde zarar tutarı 2007’ye göre cari fiyatlarla yüzde 450 oranında artarken, bu artış özel kuruluşlarda yüzde 339.6 ve kamu kuruluşlarında da yüzde 7.336,2 ile çok yüksek düzeyde oldu.
- Listede 17 firma adının açıklanmasını istemedi. İSO Başkanı Tanıl Küçük, 40 yıl önce yüzde 30 olan adının açıklanmasını istemeyen firma sayısının yüzde 5’lerin altına gerilediğini, bunun giderek azalacağını ifade etti.
- İlk 10 içinde 1 kamu şirketi yer alırken, 10 şirketin üçü otomotiv şirketi oldu.
- İSO 500 listesinde enerji ve demir - çelik firmalarının da yükselişi dikkat çekti. Demir-çelik firmalarının bu yükselişinin geçen yıl emtia fiyatlarındaki artışın bu firmaların satış gelirlerine yansıması olarak değerlendiriliyor.
- İlk 50 içindeki 18 yabancı sermaye paylı kuruluş, geçen yıl brüt katma değerde yüzde 17.3, dönem kârında yüzde 23.6 ve ihracatta yüzde 27.7 paya sahip oldu.

Kamu şirketleri azaldı, zararları 73 kat arttı

2007 listesinde 15 kamu kuruluşu yer alırken 2008’de bu sayı 14’e indi. 2000’lerin başında 500 büyük şirketin 30’dan fazlasını kamu kuruluşları oluşturuyordu. Kamunun şirketleriyle birlikte ‘500 büyük’ içindeki ağırlığı da azaldı. 2007’de kamunun üretimden satışlardaki payı yüzde 7.2’yken 2008’de 6.3’e düştü.

İSO 500’de en olumsuz sonuçlar, kârlılıkla ilgili parametrelerinde ortaya çıktı. Özellikle vergi öncesi dönem kârında büyük bir erozyon gözlendi.
İSO 500 genelinde 2007 yılında vergi öncesi dönem kârı cari fiyatlarla yüzde 22.7 artmışken, 2008’de ise yüzde 13.3 küçüldü. Özel sanayi kuruluşlarında vergi öncesi dönem kârındaki küçülme, cari fiyatlarla yüzde 21.3, sabit fiyatlarla da yüzde 30.4 oldu. Kâr küçülürken, zarar rakamları ise önemli ölçüde büyüdü. 2008’de İSO 500 genelinde, zarar tutarı 2007’ye göre, cari fiyat-larla yüzde 450 arttı. Bu artış özeller-de yüzde 339.6 ve kamu kuruluş-larında da yüzde 7336.2 oldu.

Çağlayan: Tablo hayret verici değil

Devlet Bakanı Zafer Çağlayan, İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması sonuçlarıyla ilgili olarak “Ortaya çıkan tablo benim için böyle hayret dedirtecek bir noktada değil. Aşağı yukarı takip ettiğimiz konjonktürel gelişmelerin ortaya çıkarttığı bir durum” dedi.

Dört ay önce özellikle ÖTV ve KDV başta olmak üzere 57’ye yakın tedbirle beraber kötüye gidişin durduğunu ifade ettiğini hatırlatan Çağlayan, bugün özellikle mart-nisan ayından itibaren ortaya çıkan sanayi üretim endeksi, kapasite kullanım oranları, ihracattaki gelişmelerin en azından kötüye gidişin bir dönüm noktasına olduğunu ortaya koyduğunu söyledi.

Küçük: Liman kalmadı

Sonuçları değerlendiren İSO Başkanı Tanıl Küçük ise şöyle dedi:
“Maalesef kârlılık düşüyor. Sanayici, maliyetteki artışı kârlılığa yansıtamıyor. En azından sanayicinin üretimini yeterli boyutta yapamadığı ortamlarda sığındığı bir limandı.

Bir şekilde kârlılığını öyle sürdürebiliyordu. Ama bunun 2008’de gerçekleşmediğini görüyoruz. 2008, sanayicinin hayatiyetini devam ettirmek için yarattığı enstrümanları ya da piyasa koşullarını kaybettiği bir yıldı. Krizin reel sektöre sıçraması önlenmeli. Şimdi bu, maalesef bizim krizimiz haline gelebilme riskini taşıyor.

 Vergi indirimi gerektiğini ifade ediyoruz.
İstihdam üzerindeki vergi ve prim yükümüz çok ağır. Türk sanayisinde çok ciddi bir sıkıntı var. Türkiye’nin kaynak ihtiyacı var. IMF’yle görüşmelerin bu kadar uzaması IMF’nin talepleri, karşılığında hükümetin bu taleplere direnci olduğunu gösterdi.”