S-400 ve F-35 krizinde 4 kritik tarih 

Türkiye'nin Rusya ile yaptığı anlaşmaya göre, S-400 hava savunma sistemlerinin ilk parçaları Haziran ayından itibaren Türkiye'ye taşınmaya başlayacak. Sistemin kurulup operasyona alınması ise yıl sonunu bulacak. Ancak ABD yaptırımları, ilk parçanın Türkiye'ye getirilmesiyle birlikte devreye girebilecek. Türkiye'nin ABD'nin yaptığı Patriot teklifine de Haziran ayında yanıt vermesi öngörülüyor.

Türkiye ile ABD, S-400 müzakeresinde hangi noktada?

Türkiye ile ABD Nisan ayının başından itibaren yüksek düzeyli ve yoğun temaslar gerçekleştirdi. İki ülke devlet başkanlarının yanı sıra dışişleri ve savunma bakanları, üst düzey askeri ve sivil yetkililer başta S-400 sorunu, F-35 projesi ve olası yaptırımlarla ilgili konuları ele aldı. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de iki hafta arayla yaptığı Washington ve Ankara temaslarında kolaylaştırıcı rol oynamaya çalıştı.

Bu görüşmelerde Türkiye, ABD'ye, ortak bir teknik komite kurulmasını önerdi. Komitenin amacı; Rusya'dan alınacak S-400 hava savunma sistemlerinin ileri yazılım özellikleri ve radarlara yakalanmama özelliği ile bilinen F-35 savaş uçaklarının Türk topraklarına aynı anda konuşlandırılmasının bir sorun oluşturmayacağını göstermek.

Türkiye'nin bu komitenin NATO şemsiyesi altında kurulabileceği çağrısına Genel Sekreter olumlu yaklaştı. Ancak ABD'nin bu konudaki olumsuz tavrı nedeniyle henüz bir adım atılamadı.

ABD, S-400 füze sistemlerinin Türkiye'ye yerleştirilmesi durumunda, F-35'lerin radar izlerini takip edip hassas bilgilere ulaşabileceği konusunda emin olduğunu tekrarlıyor. Bu sırada, müzakerelere zaman tanınması için sistem parçalarının Türk topraklarına taşınması sürecinin ertelenmesini istedi.

Türk yetkililer ise ertelemenin söz konusu olmadığını, anlaşma şartları uyarınca S-400 parçalarının Haziran ya da Temmuz ayından itibaren Türkiye'ye taşınacağını kaydetti. Benzer açıklamalar, ABD'nin baskısına karşın anlaşmadan geri adım atmadığı için Türkiye'yi öven Rusya'dan da geldi.

Gelinen nokta itibariyle ne Türkiye ne de ABD pozisyonlarından geri adım atmış değil. Savunma Bakanı Hulusi Akar'ın, 22 Mayıs günü gazetecilere yaptığı açıklamada, ABD ile müzakerelerde ilerleme olduğunu ancak olası yaptırımlara karşı hazırlıkların yapıldığını söylemesi dikkat çekti.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın S-400'den sonra bir üst modeli olan S-500 konusunda da Rusya ile ortak üretim yapılacağını kaydetmesi, Ankara-Moskova arasındaki savunma sanayi işbirliğinin uzun soluklu bir program olduğunu gösterdi.

Bundan sonraki süreçte hangi adımlar gelebilir?

Bundan sonraki süreçte Türkiye ve ABD arasındaki ilişkileri etkileyebilecek 4 önemli dönüm noktası bulunuyor:

• ABD Kongresi'ndeki F-35 yasa tasarıları
• ABD'nin Patriot satışı içi Türkiye'ye sunduğu teklif
• S-400'lerin Türkiye'ye getirilmesi ve yaptırımların uygulanması olasılığı
• Haziran ayı sonunda Erdoğan ve Trump'ın Japonya'da görüşme olasılıkları

ABD Kongresi F-35'lerin Türkiye'ye gönderilmesini engelleyebilir mi?

23 Mayıs'ta 2020 Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası'nı görüşen ABD Senatosu Askeri Hizmetler Komitesi, S-400 savunma sistemlerini yerleştirmesi durumunda F-35 savaş uçaklarının Türkiye'ye transferinin engellenmesini içeren bir önergeyi kabul etti.

İki Cumhuriyetçi ve iki Demokrat senatörün sunduğu önergenin, Temsilciler Meclisi'nde yer alan benzer bir girişimle birleştirilip tek metin halini alması ve gelecek haftadan itibaren yasalaşma sürecinin başlaması öngörülüyor. Yasa, ABD Başkanı Donald Trump tarafından imzalandıktan sonra yürürlüğe girecek.

Öneri sahibi Demokrat Senatör Jeanne Shaheen, bu adımın Senato'da büyük bir çoğunluk tarafından destekleneceğini, ABD'nin ileri teknoloji savaş uçaklarının Rusya tarafından gözlenmesi ve kontrol edilmesine izin vermeyeceklerini kaydetti.

Bu önergenin 750 milyar dolarlık savunma bütçe yasası içinde olması ve hem Cumhuriyetçiler hem de Demokratlar tarafından savunulması nedeniyle, ABD Başkanı Trump'ın büyük olasılıkla imzalayacağı ve sonrasında yürürlüğe gireceği değerlendiriliyor.

ABD Patriot önerisi neler içeriyor?

Hatırlanacağı üzere ABD, Türkiye'nin Patriot satın alma yönündeki talebine Ocak 2019'da yanıt vermişti. Türkiye'nin acil gereksinimine karşın teslimat tarihi 2026 olarak belirlenen teklif Ankara'dan olumlu yanıt almamıştı.

ABD, bunun üzerine, bu teklifi revize etti ve başka bir ülkeye teslim etmeyi planladığı Patriot sistemini 2019 sonu teslimat tarihi olarak göstererek Türkiye'ye teklif etti. Ancak Türkiye, Şubat ortasına kadar yanıt vermeyince bu teklif gündemden düştü.

Türkiye ile ABD arasındaki müzakerelerde, sadece teslimat tarihi değil fiyat, teknoloji transferi ve ortak üretim gibi kriterler de gündemdeydi. ABD, Türkiye'nin taleplerine yanıt verecek şekilde 29 Mart günü yeni bir Patriot teklifinde bulundu.

ABD'li yetkililerin "hiçbir müttefik ülkeye sunulmayan avantajlar içerdiğini" savundukları teklif için Türkiye'nin Haziran ayında yanıt vermesi öngörülüyor. CNBC haber kanalının "Türkiye'ye 2 hafta süre tanındı" içerikli haberinde kastedilen de aslında Patriot satışı için verilen son tarih.

ABD'nin Patriot teklifi, Türkiye'nin S-400 anlaşmasından vazgeçmesi ön koşuluna bağlı olması nedeniyle Ankara açısından kabul edilemez olarak değerlendiriliyor.

S-400'ler Haziran ayında mı gelecek?

Türkiye ile Rusya arasında 2017'de yapılan anlaşmaya göre, S-400 savunma sistemlerinin 2019 Temmuz ayından itibaren Türk topraklarına konuşlandırılması öngörülüyor. Ancak hem Rus hem de Türk tarafından yapılan açıklamalarda, teslim süresinin öne çekilerek Haziran ayından itibaren parçaların transferinin söz konusu olduğu belirtildi.

Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı (SSB) İsmail Demir, 16 Mayıs'ta yaptığı açıklamada, bu sistemlerin Türkiye'ye Haziran ayında getirilme olasılığı olduğunu kaydetmişti. S-400'lerin yıl sonuna kadar aktif hale getirilmesi öngörülüyor.

Savunma Bakanı Akar da daha önce yaptığı bir açıklamada, bu sistemlerin Ankara ya da İstanbul'un korumasına dönük bir şekilde konuşlandırılacağını ifade etmişti.

CAATSA yaptırımları hemen mi uygulanır?

ABD'li yetkililerin açıklamaları, S-400 savunma sisteminin Türk topraklarına geldiği andan itibaren, CAATSA olarak bilinen ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası'nın aktif hale geleceğinin altını çiziyor. Sistemin veya parçalarının taşınmaya başlamasıyla birlikte, ABD yönetiminin yasa kapsamında yer alan 12 yaptırım maddesinden en az 5'ini seçerek işleme koyması öngörülüyor.

Türkiye'de yapılan değerlendirmelerde, 12 madde arasından en az zarar verecek unsurların seçilmesi ve böylece bu sürecin "yumuşak" bir şekilde atlatılması düşüncesi öne çıkıyor. Bununla birlikte, ABD Başkanı Trump'ın muafiyet yetkisini Türkiye'ye uygulaması için en üst düzeyde girişimde bulunulması öngörülüyor.

ABD'li yetkililer ise, Rusya'nın silah satışını ilgilendiren bir konuda muafiyet beklenmemesi gerektiğini belirtiyor.

Trump ile Erdoğan görüşecek mi?

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2019 başından bu yana yaptığı telefon konuşmalarında ABD Başkanı Trump'ı resmi ziyaret için Türkiye'ye davet etti.

Trump'ın ilkesel olarak kabul ettiği ancak diplomatik olarak henüz netleşmeyen ziyaret için Türk tarafından 'Temmuz' telaffuz edildi. Ancak ABD'den bu konuda hiçbir doğrulama mesajı gelmedi.

Ancak Ankara'ya iletilen mesajlarda, S-400 savunma sistemlerinin gündemde olduğu ve hatta Türk topraklarına taşınmasının öngörüldüğü bir ortamda ABD Başkanı Trump'ın ziyaretinin gerçekçi olmayacağı kaydedildi.

Bununla birlikte, iki liderin 28-29 Haziran günlerinde Japonya'nın Osaka kentinde düzenlenecek G-20 Zirvesi kapsamında bir araya gelmeleri büyük bir olasılık olarak görülüyor.

Görüşmenin olması durumunda iki liderin gündeminin S-400'lerin Türkiye'ye taşınması takvimine göre belirlenmesi öngörülüyor.

(BBC Türkçe)