Petrol Kolay... Ama Kriz Kârlı! 

ABD ham petrolünün varil fiyatı dün bir günde 11 dolar birden artarak 139,12 doları, Londra Brent tipi ham petrolün varil fiyatı da 138,12 doları gördü.

Bu yılın Ocak ayında 100 dolar sınırını geçen petrol fiyatı, yükselme eğilimini sürdürerek 22 Mayıs'ta 135,09 dolara ulaştıktan sonra gerilemeye başladı ve geçen hafta içinde 122 dolara kadar düştü. Ancak ABD ekonomisindeki gelişmelere paralel ABD Doları'nın değer kaybetmeye başlamasıyla petrolün varil fiyatı sadece perşembe ve cuma günü yaklaşık 16 dolar değer kazandı.

Petrol fiyatının tekrar yükseliş eğilimine girmesinde, Avrupa Merkez Bankası (ECB) Başkanı Jean-Claude Trichet'nin perşembe günü, ECB'nin gelecek ay yapacağı toplantıda faiz oranını artırabileceğini söylemesi ve dün ABD'de işsizlik oranının geçen ay yüzde 5,5'e çıktığı açıklamasının ABD Doları'nın değerini düşürmesi etkili oldu.

İsrail'in eski Savunma Bakanı ve şimdiki Ulaştırma Bakanı Şaul Mofaz'ın, Yediot Ahronot gazetesine verdiği demeçte, “nükleer silah programına devam etmesi halinde İran'ın nükleer tesislerine saldırının kaçınılmaz” olduğunu söylemesi de dün petrol fiyatını artıran etkenlerdendi.

Ancak dün petrol fiyatındaki ani yükselişin en önemli nedeni yatırım bankası Morgan Stanley'den uzman Ole Slorer'in, Asya'da petrole olan güçlü talebin, Amerikalıların Bağımsızlık Günü olan 4 Temmuz'a kadar petrol fiyatını 150 dolara çıkarabileceği tahmini oldu.

ABD Doları'nın değerinin düşük olması, jeopolitik istikrarsızlık ile petrole olan talebin yüksekliği ve petrol arzına ilişkin kaygılar petrol fiyatının artmasında temel etkenler olarak görünürken, 1970 yılında 1,80 dolar olan ve dün 139 doları aşan petrolün son 28 yıllık öyküsü şöyle:

1973 ARAP-İSRAİL SAVAŞI

Araplar ile İsrail güçleri arasındaki savaş Orta Doğu'da gerginliği artırdı. İsrail'in bu savaştaki başarısı üzerine Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü'nün (OPEC) petrol ambargosu uygulamasıyla fiyatlar 6 ayda yüzde 400 arttı.

Böylece ilk kez petrolün siyasi silah olarak kullanılması ABD üzerindeki baskıyı artırdı ve karşılığında İsrail, kriz konusunda BM arabuluculuğunu kabul etmek zorunda kaldı. OPEC'in petrol ambargosuyla 1970 yılında 1,80 dolar olan petrol fiyatı 1974 yılında 10 doları geçti.

1979 İRAN İSLAM DEVRİMİ

İran'da yıllarca süren iç karışıklıklar sonunda Şah rejimi devrildi ve İran İslam Cumhuriyeti kuruldu.
İran'da devrimden sonra petrol üretimi azalmaya başladı ve bir süre sonra ham petrol üretimi akışı tamamen kesildi. İran'da istikrar konusundaki tedirginlik diğer önemli petrol üreticisi Arap ülkelerini petrol arzını sağlamaya itti ve fiyatları yükseltti. İran İslam Devrimi'nin yarattığı bu şok petrol fiyatını 1979 yılında 20 doların üzerine taşıdı.

1980 İRAN-IRAK SAVAŞI

İslam Devrimi'nin yarattığı kargaşanın zayıflattığı İran, Eylül 1980 yılında Irak'ın saldırısına uğradı. Kasım 1980'de iki ülkenin petrol üretimi, bir yıl önceye göre 6,5 milyon varil azalarak günlük 1 milyon varile geriledi.

Böylece bütün dünyada ham petrol üretimi yüzde 10 düştü. İran İslam Devrimi ve İran-Irak savaşı nedeniyle 1978 yılında 14 dolar seviyesindeki petrol fiyatı 1981 yılında 35 dolara yükseldi.

1986 PETROL FİYATINDA DÜŞÜŞ

Yüksek petrol fiyatları tüketicilerin talebinin düşmesine ve ülkelerin daha verimli enerji kaynakları aramasına yol açtı. Fiyatların artışı ayrıca geleneksel petrol arama bölgelerinin dışında yeni petrol kaynakları alanları araştırmalarını artırdı.

Suudi Arabistan'ın geliri azalırken, 1986 yılının başında petrol üretimi artmaya başladı. Ham petrol fiyatı 10 doların altına geriledi, ancak Suudi Arabistan'ın geliri aynı kaldı.

1990 KÖRFEZ SAVAŞI

Irak'ın Kuveyt'i işgali, kısmen düşük petrol fiyatını hareketlendirdi, üretim konusunda belirsizliğe yol açtı.

1990 yılında Eylül sonu-Ekim başında, Körfez Savaşı yaklaşırken petrol bir süreliğine 40 doları aştı.
Kuveyt'in kurtarılması için yapılan Körfez Savaşı'ndan sonra devamlı düşüş dönemine giren petrol fiyatı 1994 yılında son 21 yıldaki en düşük seviyesine ulaştı.

1997 ASYA MALİ KRİZİ

Asya ekonomilerindeki hızlı büyümenin, petrol üretiminin düşmesine yol açacak şekilde durması OPEC'in petrol üretimini artırdığı döneme denk geldi. Bu durum petrol fiyatının Aralık 1998'e kadar düşük kalmasına neden oldu.

11 EYLÜL 2001

Rusya'nın petrol üretimi artarken petrol fiyatı düşme eğilimini sürdürdü ve ABD ekonomisi küçülmeye başladı. OPEC, üretimi azaltarak petrol fiyatının gerilemesini durdurmaya çalıştı, ancak 11 Eylül'de ABD'deki terör saldırıları bir kez daha petrol fiyatını aşağıya çekti. Petrol fiyatı, Kasım ortasında yaklaşık yüzde 35 azaldı. OPEC, petrol fiyatının yine yükselmeye başladığı 2002 yılının başına kadar üretimini kısmayı erteledi.

2003 IRAK SAVAŞI

ABD'nin öncülüğündeki koalisyon güçlerinin Irak'ı işgali bu ülkenin petrol üretiminde kayba sebebiyet verdi. 2002 yılının ortasında günlük 6 milyon varilin üzerindeki petrol üretimi 2003 yılının ortasında günlük 2 milyon varilin altına indi.

Petrol üretimi 2004-2005 yıllarında daha da düştü. Bu düşüş petrol fiyatında yükselişe yol açtı. Mayıs 2004'te 40 dolar eşiğini geçen petrol fiyatı Eylül'de 50 doların üzerine çıktı. Haziran 2005'te 60 doları gören petrolü, Ağustos sonunda Meksika körfezini süpüren Katrina kasırgası 70 doların üstüne fırlattı.

2006 LÜBNAN ÇATIŞMASI

İsrail'in Lübnan'a saldırısından sonra petrol fiyatı varil başına 78 dolar oldu. Ne İsrail ne de Lübnan'ın petrol üreticisi ülke olmamasına rağmen, Orta Doğu'da artan gerginlik petrol fiyatını da yukarı çekti.
18 Ekim 2007'de 90 dolar olan petrol fiyatı, 31 Ekim'de ise 95 dolara yükseldi.

2008 PETROLDE 100 DOLAR EŞİĞİ

Cezayir, Pakistan ve Kenya'daki jeopolitik tansiyonun yanı sıra ABD'nin İran'a yönelik yaptırım tehditleri petrol fiyatının artmasında rol oynadı. Aynı zamanda ABD ve Avrupa'da kışın soğuk geçeceği korkuları, ABD ile Çin ve Hindistan'ın petrole talebinin artmasının yanı sıra ABD Doları'nın değerinin düşmesi petrol fiyatının yükselmesine önemli katkıda bulundu. Bu yıl 2 Ocak'ta 100 dolar eşiğini aşan petrol fiyatı, 22 Nisan'da 119 doları, 22 Mayıs'ta 135,09 doları ve dün de 139,12 doları gördü.