Başkan ‘Pozisyon Kapatın’ dedi ‘Özel Şirketler’ Dolara Koştu 

1) Merkez Bankası’nın yayınladığı rakamlara göre 2011 yılı Mayıs ayı sonunda özel sektörün yurt dışından kullandığı toplam krediler 149.5 milyar dolardır. Toplam dış kredilerin 62.8 milyar doları banka ve finans kuruluşlarının, 86.7 milyar doları özel şirketlerin borcudur.
2) Merkez Bankası “Finansal kesim dışındaki firmaların varlık ve yükümlülükleri” adı altında özel sektör şirketlerin döviz borç ve varlıkları hakkında da rakamlar yayınlamaktadır. Ancak bu konuda yayınlanan son bilgi 2010 yılı sonuna aittir. O tarihte finansal kesim dışındaki firmaların yurt dışından kullandıkları döviz kredileri toplamı 81.0 milyar dolardı.

Döviz açığı, döviz riski nedir?

Bu yazıda işte Merkez Bankası’nın yayınladığı 2010 yılı sonundaki durumu gösteren rakamlara dayalı olarak “özel şirketlerin döviz açığı” konusu anlatılacaktır.
n Şirketlerimizin döviz borçları var ama, döviz varlıkları, döviz alacakları da var. Bu nedenle sadece borçlara bakmamak gerekir. Şirketlerin döviz borçları ile döviz alacakları arasındaki farka kısaca “döviz açığı-döviz riski” denilmektedir.
- 2010 yılı sonunda şirketlerimizin döviz yükümlülükleri (borçları) 181 milyar dolar, döviz varlıkları 86 milyar dolardı. Şirketlerimizin döviz açıkları (döviz yükümlükleri ile varlıkları arasındaki fark) 94 milyar dolara ulaşmıştı.
- Döviz açığına, döviz riski denilmesinin nedeni şudur: Döviz fiyatı artınca borcun TL karşılığı da artıyor. Eğer bir şirketin döviz gelir gider trafiği dengede değil ise, şirket TL ile gelir sağlıyor, döviz ile borçlanıyor ise, döviz fiyatı artınca, borcun TL karşılığı da artıyor. Şirket durup dururken risk (TL ile ek döviz borcu) altına giriyor.
Şirketlerin döviz yükümlülüklerinin (borçlarının) başlıca 3 kaynağı var:
(1)- İçerideki bankalardan döviz kredisi kullanırlar. (2010 Yılı sonunda bu tür borçları 81 milyar dolardı.)
(2)- Dışarıdaki bankalardan döviz kredisi kullanırlar (Bu tür borçları da 81 milyar dolar idi.)
(3)- İthalat yaptıkları yabancı satıcılara borçlanırlar (Bu tür borçları 2010 yılı sonunda 18 milyar dolar kadardı.)
İşte bütün bunlar 2010 yılı sonunda finanssal kesim dışlındaki özel firmaların 181 milyar dolarlık toplam döviz yükümlülüğünü oluşturuyor.

Şirketlerin ne kadar döviz birikimi var?

Borçlarına karşılık şirketlerin döviz varlıkları da var.
- Şirketlerimizin bankalarda döviz birikimi mevcut. (2010 sonunda mevduat hesaplarında 62 milyar dolarları vardı.)
- Şirketlerimizin yurt dışında yatırımları var. (Bu tür yatırımların toplamı 12 milyar doları aşmış durumda)
- İhracat yaptıkları yabancılardan alacakları var.(Alacaklar toplamı 11 milyar dolara yakın)
- Az da olsa yabancı para ile işlem gören menkul kıymetlere sahipler. (1 milyar dolar kadar)
İşte bunlar da 86 milyar dolarlık toplam döviz varlığının kaynağı.
181 milyar dolarlık yükümlülükten, 86 milyar dolarlık varlık çıkarılınca bulunan 94 milyar dolarlık farka, özel şirketlerin döviz açığı deniliyor.

Ekonomi TL ve döviz ile dönüyor

Ekonomi dışa açıldıkça, ithalat-ihracat rakamları büyüdükçe döviz trafiği de artıyor. Şirketlerin döviz gelirleri de giderleri de var. İşlerini yürütmek için TL yanında dövize ihtiyaçları var. Son yıllarda döviz fiyatının istikrarlı gitmesi (artmaması) şirketleri cesaretlendirdi. Şirketler kolay ve ucuz kredi bulabildikleri için yurt dışından borçlanmaya başladı.
Şirketlerin döviz yükümlülükleri borçlarından daha hızlı artar oldu. 2003 yılından bu yana döviz varlıkları 2.6 katı artarken döviz yükümlükleri 3.6 katı arttı.
2003 yılında döviz açığı 20 milyar dolar idi, 2007 yılında 63 milyar dolara, 2009 yılında 77 milyar dolara yükseldi. 2010 yılında 94.3 milyar dolar oldu.
2009 yılından 2010 yılına 12 ayda döviz açığı yüzde 17 milyar dolar (Yüzde 22.3 oranında) arttı.
2010 yılı içinde ilginç bir gelişme oldu:
- Özel şirketler yurt dışı bankalardaki borçlarını 10 milyar kadar azalttılar.
- İçerideki bankalardan kullandıkları döviz kredilerini 31 milyar dolar kadar artırdılar.
- 2009 yılında şirketler yurt dışındaki bankalardan 90 milyar dolar, yurt içindeki bankalardan 50 milyar dolar kullanırken, 2010 yılında yurt içi ve yurt dışı bankalardan kullanılan döviz kredileri birbirine benzer (81’er milyar dolar) hale geldi.

Döviz açığı hem şirketi hem de ekonomiyi üzer

Döviz açığı her firma için farklı ölçüde risk getirir. Günümüzde döviz fiyatındaki artışı önceden belli bir prim karşılığı sigortalama imkanı var. Açık anlatımı ile döviz fiyatındaki artış her özel şirketi aynı ölçüde üzmez. Etkilemez. Ama toplam risk önemlidir. Özel sektörün döviz alacaklılarının kimler olduğu da önemli.
2010 yılı sonundaki döviz borcunun yarısı içerideki bankalara. İçerideki bankalar dövizin TL karşılığı yükseldikçe müşteriden teminat isterler. Döviz fiyatının yükselmesi bankalar için de risk ortaya çıkarır.
Dışarıdaki bankalar için önemli olan borcun faizinin ve ana parasının vadesinde ödenmesidir.
Bunun için de özel sektörün dışarıya olan borcunun vade durumu önem taşır.
- Özel sektörün yurt dışından sağladığı kredilerin 21 milyar dolarlık bölümü 1 yıldan kısa vadeli kredidir.
- 60 milyar dolarlık bölümü 1 yıldan fazla vadeli kredidir.
Özel sektörün içerideki bankalardan kullandığı döviz kredileri ile dövize endeksli kredilerin de 39 milyar dolarlık kısmı uzun vadelidir.
Kısa vadeli olmayan döviz kredileri özel sektöre pozisyon ayarlama fırsatı verir.

Bugüne kadar başımıza kaza bela gelmedi
Türkiye küresel krize girerken, 2007 yılında finansal kesim dışındaki özel firmalar, şirketlerin döviz riski 63 milyar dolar, 1980 yılında 80 milyar dolardı. Biz bu büyüklüklerdeki döviz riski ile küresel krizi atlattık.
Tabii ki döviz açığı önemli bir risktir. Hem özel sektörü hem ekonomiyi üzer, sarsar... Ama sanki döviz riski bir günde ortaya çıkmışcasına konuyu abartarak, paniğe neden olmak, durup dururken ekonominin başına kazanın belanın gelmesine yol açar. Merkez Bankası Başkanı’nın bilgilerine sunulur.

MİLLİYET