Dağlık Karabağ'da çözümün kapısı aralandı mı? 

TURKTIME / SSCB dağıldıktan sonra ortaya çıkan ve 26 yıldır çözüm bekleyen Dağlık Karabağ Sorunu, 9 Kasım'da Rusya'nın arabuluculuğuyla Ermenistan ile Azerbaycan arasında imzalanan ateşkes anlaşması ile yeni bir boyut kazandı.

Tarafların imzaladığı anlaşmada Dağlık Karabağ’ın statüsü belirsiz kalırken, Ermenistan'ın işgal ettiği bazı bölgeleri Azerbaycan’a geri teslim edecek.

Anlaşmada çerçevesinde Rus barış gücünün konuşlanacağı Dağlık Karabağ'ın statüsü önümüzdeki dönemde Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında yapılacak görüşmelerde belirlenecek.

Ermenistan'dan sonra Azerbaycan topraklarında askeri varlık elde eden Rusya'nın tavrı Dağlık Karabağ sorunun çözümünde belirleyici olacak. Rusya'nın ortaya koyacağı plan tarafların kabul etmesi durumunda soruna kalıcı bir çözüm üretilecek.

Askeri güçlerini Dağlık Karabağ’a konuşlandırarak büyük bir stratejik avantaj elde eden Rusya, sorunun çözümü için gerçekten insiyatif alacak mı, yoksa bölgedeki varlığını devam etirmek için farklı bir yol mu izleyecek göreceğiz.

Her durumda Dağlık Karabağ sorunun siyasi çözümü başka bir bahara kalmış gibi görünüyor...

9 KASIM'DA İMZALANAN ANLAŞMADA NELER VAR?

- Şimdiye kadar Ermenistan kontrolünde bulunan Ağdam ve Gaza, Laçin bölgesindeki alanlar Azerbaycan’a teslim edilecek.

- Karabağ'daki temas hattı boyunca 1,960 Rus askeri konuşlandırılacak. Rus güçleri bu hatta 5 yıl kalacak.

- Tarafların, anlaşmanın gerekliliklerini yerine getirip getirmediğini takip edecek bir ateşkes izleme merkezi kurulacak.

- Savaştan kaynaklı evlerini terk eden binlerce kişi Birleşmiş Milletler gözetiminde tekrar geri dönecek.

- Savaş esirleri, cenazeler karşılıklı olarak takas edilecek.

DAĞLIK KARABAĞ SORUNUNUN ÇÖZÜMÜ İÇİN BUGÜNE KADAR DENENEN PLANLAR

1994 yılında Rusya'nın arabuluculuğula kapsamlı bir ateşkes ilan edilmiş. ateşkes sonra bölgede tam olarak bir çözüm üretilemediği için her yıl ateşkes hattında Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki silahlı çatışmalarda onlarca can kaybı verilmiştir.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) kapsamında Dağlık Karabağ sorunun çözülmesi amacıyla 1992'de Minsk Grubu adında bir eşbaşkanlık oluşturulmuştur.

Fransa, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) önderliğinde kurulan grubun üyeleri arasında Ermenistan ve Azerbaycan'ın yanı sıra Türkiye, Almanya, İtalya, Belarus, İsveç ve Finlandiya da bulunuyor.

Minsk Grubu, takip eden yıllarda Dağlık Karabağ sorununu çözmek için çeşitli öneriler geliştirmiştir. Bu öneriler;

GOBLE PLANI (ADIM ADIM)

1997 yılında Paul Goble tarafından geliştirilen Goble Planı olarak da bilinen Adım Adım yaklaşımıydı. Bu yaklaşıma göre; Azerbaycan, Ermenistan ve Dağlık Karabağ arasında Laçin Koridorunu açacak, bunun karşılığında da Ermenistan da, Nahçivan ve Azerbaycan arasında Megri Koridorunu açacaktı. Ermenistan bu planı etmemiştir. Bölgenin iki önemli gücü Rusya ve İran plana karşı çıkmışlardır. Plan uygulanmadan rafa kaldırılmıştır.

ORTAK DEVLET

Goble Planı'nın başarısızlığa uğraması sonrası Minsk Grubu, 1998 yıllında Ortak Devlet önerisi geliştirdi. Buna göre Karabağ ve Azerbaycan ortak bir devlet oluşturacaktı. Öneri, Karabağ’ın dış temsilcilik kurma hakkı da dahil egemen bir devletin tüm unsurlarına sahip olacağı bir yapı kurulmasına, Azerbaycan’ın bir tür konfederasyon olarak yeniden organize edilmesine dayanıyordu. Azerbaycan, bu öneriyi kabul etmedi.

TOPRAK TAKASI PLANI

2001 yıllında ortaya konulan Toprak Takası Planı, Dağlık Karabağ'da yaşayan Ermeniler için güvence sağlarken, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü korunuyordu. Fkat ortaya konulduğu andan itibaren yeterince tartışılmadığı için soruna kalıcı çözüm üretme boyutunda ileriye taşınmamaıştır.
Toprak Takası Planı özetle şu şekildeydi; Ermenistan güney bölgesi Meghri’de bir koridorla Azerbaycan’a Nahcivan bölgesine bir geçiş sağlayacaktı. Bunun karşılığında da Laçin koridoru Ermenistan’a verilecekti.13 Bu şekilde Ermenistan Dağlık Karabağ’a bir geçiş sağlarken, Azerbaycan da kendisine ait olan Nahcivan Özerk Bölgesine bir koridorla geçiş sağlayacaktı.

TEMEL PRENSİPLER

Temel Prensipler, sorunun çözümüne yönelik geliştirilen bir plandan daha çok Dağlık Karabağ üzerinden Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan çatışmaların durması, geliştirilecek çöüzüm planın temelini belirleyen ilkelerden oluşuyor.

Bu prensipler şöyle özetlenebilir: güç kullanımına son verilmesi; Ermeni güçlerinin Dağlık Karabağ etrafındaki işgal altındaki bölgelerden çekilmesi; bu bölgelerin silahtan arındırılması ve buralara uluslararası bir barış koruma gücünün yerleştirilmesi; Azerbaycan ve Ermenistan arasında ilişkilerin başlaması; yerinden edilmiş insanların evlerine geri dönmesi; yerinden edilmiş Azerilerin geri dönmesinden sonra Dağlık Karabağ’ın nihai statüsü hakkında oylama yapılacağına dair karşılıklı taahhüt verilmesi; bu oylama yapılmadan önce Dağlık Karabağ’a uluslararası yardım ve garantilerle birlikte geçici bir statü verilmesi.