Afganistan şimdi bir devlet mi? 

TURKTIME / Afganistan artık uluslararası hukuka göre uluslararası sistemde bir devlet mi? Daha özel olarak sorarsak, Taliban meşru bir hükümet olarak tanınmaya yeterli mi?

Bu soruların cevapları uluslararası hukuku ilgilendiren teknik yasal konu değil. Bu soruların cevapları şu an gündemde olan, tartışılan ve gelecekte siyasi sonuçları olacak sorulardır.

Afganistan'ın ABD'nin çekilmesiyle birlikte Taliban'ın kontrolüne geçmesiyle, bir çok ilke lideri, Taliban'ı tanıma konusunda dikkatli olmaya çalışıyor, açıklamalr en azından bu yönde.

Peki uluslararası hukuk, yeni bir devletin tanınıması için hangi kriterleri belirler.

MONTEVİDEO SÖZLEŞMESİ

Yeni bir devletin tanınması sorunu uluslararası hukukta halen tartışılan ve üzerinde uzlaşma sağlanmamış konularından biri olsada, uluslararası toplumun bu konu hakkında yaptığı tek uluslararası antlaşma 1933 yılında imzalanan Montevideo Sözleşmesidir.

1933 Montevideo Sözleşmesi'nde yeni bir devletin tanınabilmesi için aranan koşular dört başlık altında tanımlanmıştır.

- Kalıcı bir nüfusa sahip olmak

- Tanımlanmış bir bölge

- Bir yönetime sahip olma

- Diğer devletlerle ilişki geliştirme

Bir yönetimin demokratik olarak seçilmiş veya diktatörlük olup olmadığı, devletlikle ilgili uluslararası hukuku ilgilendiren bir konu değildir.

Taliban'ın yönetime geldiği Afganistan'ın kriterleri bir ay öncekinden farklı değil. Belirli oranda kalıcı bir nüfus sahip, birçoğu şu anda ülkeden kaçmaya çalışıyor olsada

Afganistan ayrıca komşular tarafından tanınan yerleşik sınırlara sahip. Önceki yönetim düşmüş olabilir, ancak görünüşe göre Taliban yeni bir hükümet kurulma sürecinde. İşleyen bir yönetimin varlığı, Montevideo Sözleşmesi kriterlerinin biri.

Bununla birlikte, Montevideo Sözleşmesi'ndeki kriterler, uluslararası hukuk açısından, hükümetin nasıl ortaya çıktığı, hükümetin uzun ömürlülüğü veya hükümet kontrolünün temeli olan siyasi sistem hakkında herhangi bir yargıda bulunmaya çalışmamaktadır. Buna göre, bir hükümetin demokratik olup olmadığı, seçilmiş mi veya diktatörlük mü konusu, sözleşmeye göre uluslararası hukuku ilgilendiren bir konu değil.

Montevideo Sözleşmesi'nin bir diğer madesi olan 'diğer devletlerle ilişki geliştirme'. Taliban'ın başka ülkelerle ilişki kurmasını değerlendirirsek, bunun zaten gerçekleştirdi ve gerçekleştiriyor. İktidara gelmeden önce ABD ile yapılan görüşmeler ve görüşmelerin sonunda imzalanan Doha Anlaşması. Türkiye ve Katar ile Kabil Uluslararası Havalimanı'nın durumunu görüşme.

Montevideo Sözleşmesi kriterlerine ek olarak zaman zaman başka faktörler de dikkate alınabilmekte. 

TALİBA'NIN İNSAN HAKLARI İHLALERİYLE DOLU GEÇMİŞİ

Kalıcılık, yeni bir devlet olabilmenin kriterlerini yerine getirebilmek için sürekliliği sağlayacak bir kapasiteye sahip olunması gerektiğini öne süren bir kriterdir. Afganistan 1919'dan beri bağımsız bir devlet, karşılaştığı birçok zorluğa rağmen kalıcılığı sorgulanamaz.

Uluslararası hukuka uyma isteği de bir kriter olarak karşımıza çıkmakta. Taliban'ın insan hakları ihlalleriyle dolu geçmişi göz önüne alındığında, bu kesinlikle değerlendirilecektir.

Uluslararası toplumun önünde iki seçenek bulunmakta; 1; Afganistan'ın tam olarak tanınması, bu Taliban ile sosyo, siyasal ve ekonomik ilişkileride içerir. 2; Afganistan'ı kısmen tanımak, bu Afganistan'ı bir devlet olarak kabul etmek, ama Taliban yönetimini kabul etmemeyi içerir.