Kafka’nın Zihnine Yolculuk 

Daha çok ‘Metamorfoz’ hikayesiyle bilinen edebiyat tarihinin kilit romancılarından Franz Kafka’nın gözünden ilerleyen ‘kurmaca’ bir 1910’lar görüntüsü... “Kafka”, son 20 yıla damgasını vurmuş Steven Soderbergh’in tür sineması aşkının ilk ürünlerinden. Kara film estetiğiyle çektiği filmini, ‘gizem filmi’nin ‘yaratıcılık dönemi krizi filmi’ formülüne kaydıran yönetmen, bu açıdan da fazlasıyla ‘halüsinatif’ bir evren dokumuş. Bu da “Kafka”yı Fellini, Altman, Cronenberg ve Corneau gibi yönetmenlerin eğildiği bu alanda melankolik, gerçeküstücü, hiççi ve elbette ‘Kafkaesk’ bir temsilin sahibi yapıyor. Meraklısına filmin ülkemizde uzun süredir beklenen DVD’si sonunda raflara girdi.

Sinemada fazla temsil bulmasa da esasen Kafkaesk teriminin yarattıklarıyla anılan bir figür. Franz Kafka, 1852-1931 yılları arasında yaşamış Yahudi bir edebiyatçı. Filmlerdeki ‘referans’lar ile ruhu şad edilen ve genelde karamsar, melankolik, nihilist ile gerçeküstücü sıfatlarını bir arada görünce akla gelen bir isim kendisi. Bağımsız ruhlu yönetmen Steven Soderbergh ise kariyerinin bu ikinci filminde Lem Dobbs’un kaleminden kurmaca bir Kafka benliği vizyonuna uzanmış.

Soderbergh’in ‘Kafkaesk gizem’ ile imtihanı

“Kafka”nın (1991) 1910’larda geçmesine karşın onu canlandıran Jeremy Irons’ın o tarihte sadece 43 yaşında olması da aslında bu ‘zamansız’ duruşun garantilenmesini sağlamış. Üstadın ‘Metamorfoz’ ve ‘Şato’ gibi eserlerinden esintiler taşıyan bu ‘memur’ hayatı ise bir şekilde onun romanlarına atıfta bulunan bir ‘inşaat’ sürecini takip etmiş. Soderbergh’in ‘tür filmleri’ ile örülü kariyerine ‘gizem’ armağanı olarak görülebilecek eserin başka değerleri de var.

Zira yönetmen “M”in (1931) kara film atmosferine göndermede bulunduğu bir ‘yüzü kapalı terör grubu’nun izinde ilerlediği filminde, bunun devamında yaptıklarını bir edebiyatçının gözünden kurguluyor. Bu noktada beklenmedik bir anda gerçeküstücü karakterlerle etrafı saran ‘renkli’ bölümün, bir şekilde ‘deli bilim adamı’ konseptine ve ‘Alman faşizmi’ne uzanan göndermeler ağıyla donatılırken alan derinliğiyle de her şeyi gün ışığına çıkardığı görülebiliyor.

“Waxworks” ve “Barton Fink” ile akraba

Soderbergh’in 1910’ların yeraltı dünyasında hafif dışavurumcu, hafif gerçeküstücü, hafif steampunk öğelerle yol alırken yaptıkları da ‘savaş’ın yol açtıkları üzerinden bir ruhun tasviri nihayetinde. Bu durum filmi, bir süre sonra ‘kaybolan femme fatale’ imgesi, ‘çekmeceden geçilen laboratuar’ gibi olup olmadığı bilinmeyen bilinçaltındaki öğelerle donatırken böcek kılığına giren Kafka’yı ise kendi öznel yolculuğa çıkartmış.

Paul Leni’nin tarihi figürlerle haşır neşir dışavurumcu “Waxworks”ünün (1924) bir türevi olarak anılabilecek “Kafka”, Fellini, Altman, Corneau, Cronenberg, Moretti gibi yönetmenlerde gördüğümüz ‘yaratıcılık dönemi krizi filmi’ formülünün bir Soderbergh çıkarımı. Bir bakıma o formatın ‘kara film’ ile bir araya geldiği “Barton Fink” (1991) ile akrabalık kuran bir felsefik yorum olarak anılabilir.

Bir ruhsal kargaşanın kara filmesk halleri

Soderbergh’in bu noktaya ulaşırken 1.85:1’de siyah-beyaz görüntü yönetiminden caymazken, ‘rötgenci’ Kafka’nın düştüğü hallerin üzerine ‘klasik kara film’ örgüsünü geçirmesi ilginç bir omurganın oluşturmasını sağlamış. Bu duruşun izinde yaratıcının siyah ile beyaz arasındaki dünyası canlanırken, sonlardaki sürpriz ve Ian Holm katkısı da bir bakıma laboratuarda ‘yeni bir ırk’ yaratan Nazi Almanya’sına gönderme yapma işlevi üstlenmiş. Birazcık “Brazil”in (1985) dünyasını hatırlatan dengeli bir gerçeküstücülüğü emanet etmiş seyirciye.

Nihayetinde “Kafka”nın bir ruhsal mücadelenin, bir edebiyatçının içinde bulunduğu kargaşanın filmi olduğu kesin. Bu konuda da sinema tarihinin kayda değer örnekleri arasında anılmayı hak ediyor. Son 20 yılda garip Kafka uyarlamalarına yol açtığı ise tartışılmaz bir gerçek.

Künye:

Kafka

Yönetmen: Steven Soderbergh

Oyuncular: Jeremy Irons, Theresa Russell, Ian Holm, Alec Guinness, Armin-Mueller Stahl

Süre: 93 Dk.

Yapım Yılı: 1991

HT